Głównym celem konserwacji portretu Anny Jagiellonki z kolekcji wilanowskiej było zabezpieczenie fizycznej struktury obrazu i usunięcie wtórnych nawarstwień, aby jak najpełniej odsłonić oryginalne dzieło i podkreślić jego artystyczne walory. Prace wymagały dokładnego oczyszczenia powierzchni malowidła z warstw pociemniałego werniksu, retuszy i kitów oraz możliwie pełnego usunięcia dawnych przemalowań.
Twarz królowej zachowała się bardzo dobrze, z wyjątkiem drobnych wykruszeń malatury. Po oczyszczeniu odzyskała swoje właściwe barwy. Na białym welonie oraz tle po lewej stronie usunięto resztki dawnych przemalowań, pozostawionych podczas konserwacji z 1946 roku.
Etapy oczyszczania obrazu
Natomiast wokół tarczy kartusza ujawniły się rozległe uszkodzenia warstwy malarskiej, sięgające aż do gruntu, oraz kity z pierwszej konserwacji. Usunięcie ciemnozielonej przemalówki kotary z prawej strony postaci odsłoniło dobrze zachowaną partię ciemnoczerwonej draperii. Serweta przykrywająca stół niestety została przemyta i przemalowana jasnym cynobrem podczas poprzednich konserwacji. Po oczyszczeniu uzyskano potwierdzenie, że oryginał w tym obszarze jest znacznie uszkodzony.
Zdecydowano się pozostawić wtórnie namalowaną inskrypcję. Szczegółowe badania MAXRF wykazały, że dolna część napisu na oryginalnym płótnie zawiera pigment cynowo-ołowiowy, identyczny z użytym w innych żółtych elementach obrazu, takich jak biżuteria, korona i kartusz herbowy. Oznacza to, że inskrypcja istniała pierwotnie, a jej pozostałości były na tyle widoczne, że pierwszy konserwator mógł ją wiernie odtworzyć.
Konieczne było usunięcie starego płótna dublażowego ze względu na powstałe deformacje oryginalnego podobrazia. Odsłoniły się wówczas różne uszkodzenia płótna oraz niewystarczające naprawy wykonane wcześniej. Analiza tych zniszczeń wskazuje, że obraz najprawdopodobniej był kiedyś zdjęty z ram, zwinięty i spłaszczony. Po zdjęciu dublażu w lewym dolnym rogu odwrocia odkryto czarny, nieznany wcześniej motyw, który może być znakiem autora przygotowania podobrazia.
Oczyszczenie odwrocia umożliwiło wyeliminowanie deformacji i wyprostowanie płótna. Wszystkie ubytki materiału zostały precyzyjnie wypełnione łatkami. Podobrazie wzmocniono nowym płótnem i napięto na ramę. Ubytki gruntu uzupełniono kitem i zrobiono wstępny retusz. Poważne zniszczenia w obrębie kartusza herbowego będą wymagały kompletnej rekonstrukcji. Prace konserwatorskie nad obrazem zakończy planowany pełny retusz.
Obraz przed konserwacją
Obraz po konserwacji
Projekt dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach dotacji celowych
„Prace badawcze i konserwatorskie przy wilanowskich Rubensianach oraz portretach Anny Jagiellonki ze zbiorów polskich”.
„Realizacja projektów Rubensiana. Fascynacje kolekcjonerskie w Polsce XVII-XXI w. oraz Portrety Anny Jagiellonki w stroju wdowim w zbiorach polskich”.
